Các thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ Việt Nam

Tín ngưỡng thờ Mẫu là một trong những nét đặc trưng và độc đáo trong văn hóa tâm linh của người Việt. Trung tâm của tín ngưỡng này là hệ thống các thần linh trong Tam phủ – Tứ phủ, phản ánh vũ trụ quan, nhân sinh quan và các giá trị văn hóa dân gian được Việt hóa qua nhiều thế kỷ. Những thần linh liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu có ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa này.

Nguồn gốc và cấu trúc thần linh trong Đạo Mẫu

Hệ thống thần linh trong Đạo Mẫu là sự kết hợp giữa yếu tố dân gian, Đạo giáo, Phật giáo và lịch sử. Các vị thần được phân chia theo cấp bậc rõ ràng, từ Thánh Mẫu, Quan Lớn, Chầu Bà, Ông Hoàng, Cô, Cậu đến Ngũ Hổ và Ông Lốt. Đồng thời, các thần linh cũng được tổ chức theo bốn phủ: Thiên phủ, Địa phủ, Thoải phủ và Nhạc phủ, tương ứng với Trời – Đất – Nước – Rừng. Việc thờ cúng đối với thần linh trong tín ngưỡng này tạo nên liên kết chặt chẽ giữa các yếu tố.

Thứ bậc và hệ thống thần linh Tam phủ – Tứ phủ

1. Tam Tòa Thánh Mẫu

  • Mẫu Thượng Thiên (Liễu Hạnh Công chúa): Chủ Thiên phủ, đại diện cho Trời, mặc áo đỏ.
  • Mẫu Thượng Ngàn: Chủ Nhạc phủ – rừng núi, mặc áo xanh.
  • Mẫu Thoải: Chủ Thoải phủ – sông nước, mặc áo trắng.

Các Mẫu là trung tâm của tín ngưỡng, tượng trưng cho sức mạnh tạo hóa, sinh sôi và bảo hộ vạn vật. Thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu gồm cả những nhân vật có quyền năng chính yếu.

2. Ngũ vị Quan Lớn

  • Quan Đệ Nhất, Quan Đệ Nhị: thiên thần.
  • Quan Đệ Tam, Quan Đệ Tứ, Quan Đệ Ngũ: nhân thần, thường giáng đồng.

Các Quan mặc võ phục, mang kiếm, biểu tượng cho sức mạnh và uy quyền. Trong hệ thống thần linh tín ngưỡng thờ Mẫu, các Quan đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện sức mạnh.

3. Tứ vị Chầu Bà

  • Chầu Đệ Nhất (Thiên), Chầu Đệ Nhị (Ngàn), Chầu Đệ Tam (Thoải), Chầu Đệ Tứ (Địa hoặc Khâm sai).
  • Ngoài ra còn có Chầu Bé, Chầu Lục, Chầu Mười… tùy vùng miền.

Các Chầu là hóa thân của các Mẫu, phụ tá thân cận trong mọi công việc cai quản phủ. Thần linh trong hệ thống này được xem như là phụ tá không thể thiếu.

4. Tứ Phủ Ông Hoàng

  • Từ Ông Hoàng Cả đến Ông Hoàng Mười.
  • Ông Hoàng Bơ, Bảy, Mười thường giáng đồng.

Có gốc tích lịch sử, dân gian và địa phương hóa theo vùng miền. Các thần linh tín ngưỡng thờ Mẫu này có sự hòa nhập sâu sắc với văn hóa địa phương.

5. Thập Nhị Vương Cô

  • Gồm 12 Cô từ Cô Cả đến Cô Bé.
  • Cô Bơ Thoải, Cô Sáu, Cô Chín, Cô Bé Bắc Lệ… nổi bật trong tín ngưỡng dân gian.

Là thị nữ của các Mẫu, Chầu; giáng đồng với phong thái nhẹ nhàng, vui tươi. Trong hệ thống thần linh thờ Mẫu, các cô thường có vai trò biểu hiện sự vui vẻ và hòa nhã.

6. Tứ Phủ Thánh Cậu

Các Cậu là những bé Thánh chết trẻ, giáng đồng nghịch ngợm, vui nhộn. Các cậu giữ vị trí quan trọng trong thần linh tín ngưỡng thờ Mẫu thông qua các hành động vui tươi.

Cậu Bé và Cậu Bơ giáng phổ biến nhất trong lễ hầu đồng. Vai trò của cậu trong thần linh thờ Mẫu rất nổi bật.

7. Ngũ Hổ và Ông Lốt

  • Hổ tượng trưng cho rừng núi, cai quản bốn phương.
  • Ông Lốt là rắn thần, biểu tượng nước và quyền lực âm giới.

Thường được thờ ở hạ ban để trấn giữ và bảo vệ đền điện. Những thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu đều có vai trò bảo vệ và cai quản.

Xem Thêm

Biến thể vùng miền trong thờ Mẫu Tứ phủ

Miền Bắc

Trung tâm tại Phủ Dầy (Nam Định) và Phủ Tây Hồ (Hà Nội). Thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu ở miền Bắc có sự phản ánh sâu sắc văn hóa.

Thánh Mẫu Liễu Hạnh là vị Thánh cao nhất, biểu tượng cho quyền năng và lòng nhân ái.

Miền Trung

Điện Hòn Chén (Huế) thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na – nữ thần Chăm được Việt hóa. Sự hiện diện của thần linh thờ Mẫu trong văn hóa miền Trung rất đa dạng và phong phú.

Có thêm phủ Trung Thiên, các vị Thánh phân theo ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.

Miền Nam

Tín ngưỡng Tứ phủ kết hợp với thờ Bà Chúa Xứ, Bà Đen, Bà Thủy, Mẹ Âu Cơ, Thánh Mẫu Thiên Hậu…

Điện thần mở rộng, đậm tính bản địa và hòa nhập với văn hóa Khmer – Hoa. Thần linh tín ngưỡng thờ Mẫu tại miền Nam có sự hòa nhập văn hóa cao.

Ý nghĩa nhân sinh và vũ trụ quan trong tín ngưỡng Đạo Mẫu

Hệ thống Tứ phủ tượng trưng cho vũ trụ thu nhỏ, là sự kết hợp giữa Trời – Đất – Nước – Núi. Trong đó, Mẫu là nguồn gốc sinh thành và bảo hộ. Sự phân chia giữa dòng Cha (Quan, Ông Hoàng, Cậu) và dòng Mẹ (Mẫu, Chầu, Cô) mang đậm yếu tố âm dương, nam nữ hòa hợp, phản ánh triết lý nhân sinh của người Việt.

Tài liệu thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu đầy đủ

Các thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ – Tứ phủTải xuống

Hệ thống các thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ – Tứ phủ là một biểu hiện sống động của văn hóa dân tộc, vừa linh thiêng vừa gần gũi. Sự dung hợp giữa các yếu tố dân gian, lịch sử và tôn giáo đã tạo nên một điện thần phong phú, phản ánh tâm thức, ước vọng và bản sắc Việt từ nghìn xưa.

Bài viết được thực hiện bởi Tín Ngưỡng Việt dựa theo các nguồn tài liệu:

  • Sách Lên đồng hành trình của thần linh và thân phận/GS.TS. Ngô Đức Thịnh – NXB Thế Giới. 2010
  • Tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam – Wikipedia

Xin chân thành cảm ơn!