Tín ngưỡng phồn thực ở Việt Nam: Khát vọng sinh sôi nảy nở

Tín ngưỡng phồn thực, một nét văn hóa nguyên thủy đậm chất nhân văn, đã ăn sâu vào tiềm thức người Việt từ xa xưa. Thể hiện qua việc tôn vinh khả năng sinh sôi, nảy nở của tự nhiên và con người, tín ngưỡng này mang trong mình khát vọng về sự phồn thịnh. Nó thể hiện khát vọng về sức khỏe và sự sung túc.

Cùng khám phá những biểu hiện độc đáo của tín ngưỡng phồn thực ở Việt Nam qua các hình thức thờ cúng, nghi lễ và lễ hội dân gian đặc sắc.

Khái niệm và Nguồn gốc

Tín ngưỡng phồn thực là một hình thức tín ngưỡng nguyên thủy, xuất hiện từ thời cổ đại, gắn liền với sự tôn sùng khả năng sinh sôi, nảy nở của tự nhiên và con người. Tín ngưỡng này đặc biệt phổ biến ở các xã hội nông nghiệp. Ở đó, sự phồn thịnh của mùa màng và gia tăng dân số là yếu tố then chốt để tồn tại và phát triển.

Ở Việt Nam, tín ngưỡng phồn thực đã ăn sâu vào tiềm thức người dân từ xa xưa và được thể hiện qua nhiều hình thức khác nhau. Các hình thức thể hiện có thể thấy từ việc thờ cúng các biểu tượng sinh thực khí đến các nghi lễ, lễ hội dân gian.

Biểu hiện của Tín ngưỡng Phồn thực

Ở Việt Nam, tín ngưỡng phồn thực được thể hiện rõ nét qua hai hình thức chính:

1. Thờ sinh thực khí

Đây là hình thức thờ cúng các biểu tượng sinh thực khí nam và nữ, thể hiện sự tôn sùng sức mạnh sinh sản và sự tiếp nối nòi giống. Hình thức thờ này được tìm thấy trên nhiều di vật khảo cổ, từ thời kỳ đồ đá đến thời kỳ kim khí. Bằng chứng này chứng tỏ nó đã tồn tại từ rất lâu đời trong đời sống tâm linh của người Việt.

Một số ví dụ điển hình:

• Hình ảnh sinh thực khí nam (Linga) và nữ (Yoni) được chạm khắc trên các bệ đá, cột đá trong các di tích khảo cổ.
• Các hiện vật bằng đồng, gốm sứ có hình dáng mô phỏng sinh thực khí được tìm thấy trong các ngôi mộ cổ.
• Tục thờ “Nõ nường” với các cặp sinh thực khí nam nữ bằng gỗ và mo cau.

2. Thờ hành vi giao phối

Hình thức này tập trung vào việc tôn vinh hành vi giao phối. Nó xem hành vi đó là biểu tượng của sự sinh sôi nảy nở và sức sống mãnh liệt.

Ví dụ:

• Hình ảnh các cặp đôi nam nữ giao phối được khắc họa trên thạp đồng tìm được ở Đào Thịnh
• Các nghi lễ mô phỏng hành vi giao phối trong một số lễ hội dân gian, với mục đích cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
• Một số điệu múa dân gian có động tác mô phỏng hành vi giao phối, mang tính chất phồn thực rõ nét.

Lễ hội Tín ngưỡng Phồn thực

Nhiều lễ hội dân gian Việt Nam chứa đựng các yếu tố của tín ngưỡng phồn thực, thể hiện qua các nghi lễ, trò chơi và hình thức diễn xướng.

Một số lễ hội điển hình:

Lễ hội Linh tinh tình phộc

Lễ hội Trò Trám hay còn gọi là “Linh tinh tình phộc” diễn ra vào ngày 11 và 12 tháng Giêng ở xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Cặp sinh thực khí được thờ ở miếu Trò và được lấy ra vào đúng đêm làm lễ Trò Trám. Tâm điểm của lễ hội Trò Trám là lễ mật. Trong đó cặp sinh thực khí, gọi là nõ nường, được dập vào nhau ba lần.

Lễ hội Ná Nhèm

Lễ hội Ná Nhèm là một lễ hội truyền thống đặc sắc của người Tày, được tổ chức hàng năm vào ngày Rằm tháng Giêng âm lịch tại xã Trấn Yên, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. “Ná Nhèm” trong tiếng Tày có nghĩa là “mặt nhọ”.

Lễ hội Ná Nhèm có rất nhiều nội dung liên quan đến tưởng niệm vua Mạc như: tục rước nước – rước Vua, tục thờ Thái tổ Mạc Đăng Dung, thờ cây đại đao… Trong số các lễ vật dâng vua có hai vật sinh thực khí là tàng thinh và mặt nguyệt (nam và nữ).

Lễ hội không chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ công ơn của tổ tiên trong cuộc chiến chống giặc ngoại xâm. Nó còn là nơi hội tụ các tín ngưỡng, phong tục tập quán đặc sắc của địa phương.

Lễ hội “Ông Đùng bà Đà”

Lễ hội này diễn ra vào ngày 14-4 âm lịch hàng năm tại Đền thờ bà chúa Muối ở làng Quang Lang, xã Thụy Vân, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Lễ hội này là nơi người dân làng muối gửi gắm ước vọng về sự sinh sôi và dồi dào.

Hội Làng Đồng Kỵ Ở Bắc Ninh

Hội làng Đồng Kỵ, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh được mở từ ngày 4-6 tháng Giêng hàng năm với nghi lễ đốt pháo cầu mưa và đặc biệt có tục rước sinh thực khí. Để có một mùa màng thịnh vượng thì mưa thuận gió hòa là điều cực kỳ quan trọng. Tiếng sấm luôn báo hiệu cơn mưa đầu mùa. Vì thế, chưa có sấm cũng có nghĩa là chưa có mưa thì con người cần phải gọi sấm đem mưa về. Tiếng pháo cũng như tiếng chiêng, tiếng trống trong nhiều hội làng khác ở Bắc Bộ được coi như tiếng sấm của trời. Đây là một hành động nhắc nhở các thần linh liên quan làm mưa.

Tín ngưỡng phồn thực là một phần không thể thiếu trong văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Nó phản ánh những ước muốn cơ bản của con người về sự sinh sôi, nảy nở, sức khỏe và sự sung túc. Việc tìm hiểu về tín ngưỡng này giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về đời sống tâm linh và văn hóa của người Việt xưa. Đồng thời thấy được sự đa dạng và phong phú của văn hóa dân gian Việt Nam.